از روزگارِ رفته؛ چهره به چهره با ابراهیم گلستان

ابراهیم گلستان (1301)، کارگردان و نویسنده است. «از روزگارِ رفته» گفت و گویی است از حسن فیاد با ابراهیم گلستان پیرامون اندیشه، زندگی هنری و آثار وی. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «تجربه شما از ... آشنایی با چوبک و هدایت و آل احمد چگونه بود؟ از ته شروع کنم. آل احمد قصه‌نویس نبود. قصه‌هایی که نوشته، قصه نیستند. از همه این‌ها قصه‌نویس‌تر چوبک بود. هدایت قصه بوف کورش هست که فرم مدرن دارد، بقیه قصه‌ها همان قصه‌های ساده عمومی هستند؛ مثل قصه‌های قرن نوزده فرانسه، مثل قصه‌های قرن نوزده روسیه. ولی چوبک به عنوان قصه‌نویس آگاه‌تر به مسائل مملکت بود. مسائل نه با حساب آنالیزهای جامعه‌شناسی، نه. تجربه شخصی‌اش این‌جوری بود. کم‌تر از هدایت تعصب داشت در مورد بعضی چیزها. آدم‌ها را می‌شناخت، تا حد زیادی. این تجربه من است. البته، خُب من سال ۱۳۲۱ با هدایت آشنا شدم تا آخرین باری که دیدمش، دو سه ماه قبل از رفتنش به اروپا بود. من آبادان که بودم مرتب در ربط بودم باهاش، می‌نوشتم، با هم رابطه داشتیم. وقتی می‌آمدم تهران، واضحه. مرد خیلی فوق‌العاده‌ای بود، نجابت درجه اول داشت؛ ولی چوبک زنده‌تر بود. آل احمد چیزی نبود.... از نویسندگان خارجی چه کسانی مورد توجه شماست یا کارشان را دوست دارید؟ خیلی‌ها هستند. خُب، واضحه که خیلی‌ها هستند: استاندال، ویکتور هوگو، موپاسان، فلوبر. گردن‌کلفت‌ترین نویسنده‌ای که کلمه را به کار برده باشد و پشت کلمه تمام انسانیت را درک کرده باشد، هیچ‌کس مثل شکسپیر نیست. شکسپیر! چی بگویم من به شما دیگر؟ در زبان فارسی از نظر شناختن انسان، دو تا هستند که وحشتناک گردن‌کلفت هستند: یکی سعدی است و یکی هم مولوی است. از بین منقدین آن‌هایی که در زمان معاصر هستند، هیچ گفتگو ندارد که هفت هشت ده سر و کله از همه بالاتر بدیع‌الزمان فروزانفر است، پیداست. اگر بخوانید می‌بینید دیگر چی‌چی هست. فروزانفر به لحاظ هم احاطه‌اش بر مطلبی که نقد می‌کند، هم بر عمق و دیدش و هم با نگاه دایره‌ای گِردِ سیصد و شصت درجه‌ای در حد توانایی فکر و موجودی محیط».