«دفترچه یادداشت» نوشته ژوزه ساراماگو (۲۰۱۰-۱۹۲۲)، نویسنده پرتغالی برنده جایزه نوبل ادبیات است.
«یادداشت»های ساراماگو به‌نوعی کتابِ «جمهور» است. گونه‌ای «آرمان ـ شهرِ مدرن» که به همه‌چیز می‌پردازد. «جمهورِ» افلاطون اگرچه در پیِ ایجاد شهری با آرمان‌های کامل و مطلق است؛ «یادداشتها» اما یک «ویران ـ شهر» است. با این تفاوت که وی برخلاف افلاطون هیچ کسی را از «شهر» ش بیرون نمی‌کند، بلکه برعکس، همه گونه انسان در تفکر شهری‌اش جای می‌گیرند. تفاوت اساسی اما در این است که برخی در پیِ بر‌هم زدنِ اوضاع شهرند، و برخی دیگر در پی خلق آن. بی‌شک شاعران و نویسندگان و هنرمندان در پی خلقِ «جهان ـ شهر» ند، از دید ساراماگو، در مقابل امّا این حاکمان و زورمداران و سیاست بازان‌اند که در پی ویرانی‌اند، از این‌رو همه‌چیز در این «ویران شهر» دیده می‌شود: فقر، فلاکت، بیماری، بی‌‌اخلاقی، بی‌عدالتی، مسئله‌ی دموکراسی، هنر، موضوعات شخصی، قدرت و تملک حاکمان مدرن و خویِ سلطه‌گرانه بر اوضاع و احوال جهان و دیگر و دیگرترها...
در این کتاب ساراماگوی ۸۶ ساله با اِشراف بر تجربه‌های کلان خود پیرامون عمده‌ی موضوعات ریز و درشت جهان، همه‌چیز را در حدّ همه‌چیز فرو می‌کاهد. فرو می‌کاهد و جهانی تازه می‌آفریند، همچون رمان‌هایش: بلم سنگی، همه‌ی نام‌ها، مرد تکثیر شده، انجیل به روایت عیسی مسیح، کوری و... او به خلق «جهان ـ شهر» دست می‌یازد. در نتیجه همه‌چیز در دید او به‌عنوان «مسئله»ای است که باید بدان پرداخته شود. تاریخ، حکومت‌ها، مردم، شاعران و نویسندگان، سیاستمداران، بیمارهایِ نو‌پدید، مرگ...
