«منتخب مثنوی دفتر اوّل» با گزینش، تلخیص، مقابله تفاسیر و تحلیل ثریا همت آزاد (۱۳۲۳) همان‌گونه که از نامش پیدا است گزیده و خلاصه‌ای از اشعار مولاناجلال الدین محمد بلخی است که با تفسیر اشعار و مقابله و سنجش درستی آنها همراه شده و بر وزن آن افزوده است. این دفتر علاوه بر سرگذشت و احوال مولوی و وصیت‌نامه وی از «نی‌نامه» تا حکایت شانزدهم را درخود دارد. بخشی از شرح « نی نامه» را می‌خوانید:
نی‌نامه بیانگر تمامی فریادها، اشتیاق‌ها و فراق‌های حضرت مولانا از عالم وصال است که از آن دور مانده است. همان‌گونه که تا نی خالی نشود نمی‌توان در آن دمید و نغمه سر داد، مولانا این تهی شدن از نفسانیات و رهایی از علت‌ها را به مانند فریادی که هم به شوق می‌ماند و هم به درد فراق، در نی می‌دمد تا دمی آرام گیرد و یا فریاد وصال او، بیانگر و ویرانگر خواب‌آلودگانی باشد که نی را به فراموشی سپرده‌اند. مولانا بدان بزرگ انسانی می‌ماند که رسالت هبوط را با تمامی وجودش حس کرده و بزرگداشت آن را در محضر الهی اقرار و به گوش خود، عالمیان و آدمیان، نفیر می‌زند.
او با جرأت، سینه سپر می‌کند که اگر می‌خواهید شرح درد فراق سینه‌ام را بشناسید و بخوانید تمام جوارحم از هم بدرید تا ببینید که چگونه تمامی ذرات آن لبریز از ریزش اشتیاق است.
اگر این سینه چنین بی‌قراری می‌کند، بر من خُرده مگیرید که هر که را هبوط بوده است، بوی وصال، نَفَس حیات اوست که در نی می‌دمد و هر کس را «نی‌ای» باید. شما گمان مبرید که فریاد درون من، بادی گذرا و سبکبار است، که این آتشی سوزنده است که از دل گُرگرفتة من برمی‌آید. هر دل روشنی، فتنه‌ای دارد که تا سنگ طلای او ذوب نشود، همان سنگ است و خاک که بر باد می‌مانَد، که بر باد می‌رود.
