حاشیه‌ای بر خسرو و شیرین نظامی گنجوی

«حاشیه ای بر خسرو و شیرین(نظامی گنجوی)» اثر صادق نیک پور (۱۳۴۵) گذری دارد بر داستان خسرو و شیرین نظامی گنجوی، شاعر پرآوازه قرن ششم هجری. اهمیت خسرو و شیرین در ادبیات فارسی به قدری است که فقط کافی است گفته شود یکی از سه نسخه استنساخ شده توسط حافظ، منظومه خسرو شیرین نظامی گنجوی است. در این اثر پس از مروری بر داستان خسرو و شیرین، به شرح عبارات و کلمات این منظومه می‌رسیم و در انتها نیز مهم‌ترین منابعی که نویسنده از آنها برای نوشتن این شرح استفاده کرده‌است، آمده‌اند: بخشی از سرآغاز اثر را می‌خوانید: آن گونه که نظامی می سراید پرویز پسر هرمز پادشاه ایران در جوانی بر خلاف پدر به حقوق مردم تجاوز می‌کند. با یاران خود برای تفرج به خارج از شهر می رود، به تعدی در خانه ی یک روستایی شب هنگام بساط عیش و نوش برپای می دارد و فضای آن روستا از بانگ ساز و آواز و عیش خسرو و همراهانش آلوده می‌گردد. و در این میان غلام و اسب خسرو پرویز، هم چون صاحب خود تعدی و ظلم به مردم روا می‌دارند. مردم متعرض به پادشاه می شوند و پادشاه هرمز که از این ماجرای تجاوز به حریم مردم آگاه می‌شود، عدالت را بدون در نظر گرفتن رابطه‌ی پدر فرزندی اجرا می‌کند: دستور کشتن اسب متجاوز خسرو را می‌دهد، غلام متجاوز او را به صاحب باغی که دارایی‌اش تجاوز شده بود، می‌بخشد و تخت خسرو را به تاوان تجاوز به خانه روستایی نیز به صاحب خانه‌ی روستایی می خشد. خسرو با شفاعت پیران و عذرخواهی و اجرای مراسمی نمادین که پدر به یاجوج و ماجوج مرا ببخشای «بزرگی کن به خردان بر ببخشای» پادشاه و اطرافیان را تحت تاثیر قرار داده و از سوی پادشاه پدر، بخشیده می‌شود. پس از این ماجرا، خسرو، نیای خود انوشیروان را در خواب می‌بیند. انوشیروان به او مژده می‌دهد که چون در ازای اجرای عدالت از سوی پدر، خشمگین نشد و به منزله‌ی عذرخواهی نزد هرمز رفت، به جای آن چه از دست داد، موهبت‌هایی به دست خواهد آورد که بسیار ارزشمندتر از آن چه داشته است، می‌باشند: دلارامی زیبا، اسبی شبدیز نام، تختی با شکوه و نوازنده‌ای به نام باربد.