یکی از عمده‌ترین مباحثی که از آغاز ظهور اسلام و حتی پیش از آن مطرح بوده تصوف و صوفی‌گری است که حتی برخی ریشه آن را به قبل از اسلام و مذاهب و عقاید دیگر نسبت داده‌اند. در کتاب «حافظ و واعظان جلوه‌گر؛ تبیین جایگاه صوفی در اندیشه حافظ»، ایرج کوشکی تلاش کرده با مروری بر تصوّف و نحوه ظهور و تطّور آن تا قرن هشتم، به جریان ابتذال تصوّف و انحطاط معنوی آن بپردازد. همچنین اراده راسخ حافظ و پایبندی وی به آن‌چه که خود قبول داشته و اساس به کمال رسیدن را درصداقت و دوری از تظاهر و تزویر می‌دانسته را برای ما روشن کند و ضمن نتیجه‌گیری از تأثیر این ابتذال و انحطاط بر فکر و شعر حافظ و آشنایی اجمالی با افکار و معتقدات صوفیانه‌ی او، سرانجام نمودها و تجلیات گوناگون صوفی را در شعر وی معرفی نماید.
