اپرت‌ها

سید محمدرضا میرزاده عشقی، فرزند حاج سید ابوالقاسم کردستانی، در دوازدهم جمادی‏الاخر ۱۳۱۲ هجری قمری (مطابق ۱۲۷۳ شمسی) در همدان متولد شد، و در بامداد آخرین روز ذیقعده ۱۳۴۲ ه. ق (۱۲ تیر ۱۳۰۳ شمسی)، در سی‌سالگی، به‏‌ضرب گلوله اراذلی که مخالفانش اجیر کرده بودند، کشته شد. خود او وقتی در مقاله «جمهوری نابالغ» نوشته بود: «من این‏ها را حالا می‌نویسم، چون تا آن روز شاید در ایران یا اصلاً در دنیا نباشم.» مرگ قریب‏‌الوقوع‏‌اش را پیش‏‌بینی کرده بود. میرزاده عشقی قبل از آن‏که نویسنده نمایشنامه یا «اپرت» (نمایش تمام‏‌آهنگ) باشد روزنامه‏‌نگار و شاعری اهل سیاست بود که نیش قلمش متوجه دولتمردان فاسد، استعمارگران و مرتجعان بود. از هفت‌‏سالگی در مدارس «الفت» و «آلیانس» تهران به تحصیل پرداخت و زبان فرانسه را به‏‌خوبی آموخت. در هفده‏‌سالگی درس و مدرسه را رها کرد و به‏‌کارهای اجتماعی علاقه نشان داد. در ۱۳۳۳ ه. ق. روزنامه «نامه عشقی» را در زادگاهش انتشار داد، و در اوایل جنگ جهانی اول همراه گروهی از «سیاسیون» به استانبول، که کانون فعالیت «ملیون» بود، مهاجرت کرد. نخستین اثرش را به‏‌شعر با نام «نوروزی نامه» در همین ایام انتشار داد. «نمایش تمام آهنگ» (اپرا) «رستاخیز سلاطین ایران در ویرانه‏‌های مداین» نیز حاصل همین سال‏هاست. خودش درباره «مبدأ نگارش» این «اپرا» نوشته است که در ۱۳۳۴ قمری در مسافرت از بغداد به موصل مخروبه بعضی از قصرهای حوالی خرابه‏‌های شهر معظم مداین را زیارت کرده و «از خود بی‏خود» شده، و «اپرای رستاخیز نشانه‌‏های قطرات اشکی است که بر روی کاغذ به عزای مخروبه‏‌های نیاکان بدبخت» ریخته است. خود او همچنین در «جریده قرن بیستم» درباره این «اپرا» نوشته است: «بهترین و مؤثرترین نمایش‏ها امروز نمایش‌های آهنگی است. این قسم نمایش تمام منظوم و تمام موسیقی است. چون موسیقی و شعر یک اثرات مخصوصی در ذهن بشر دارد به نمایش آهنگی امروزه در دنیا خیلی اهمیت می‌گذارند.»