دفتر تقلید ۲

«دفتر تقلید ۲» مجموعه‌ای از پنج مجلس تقلید است که چهار مجلس آن توسط «محمدخان افشار» و یک مجلس نیز توسط «میرمهدی اصیلی» به رشته تحریر درآمده است. این کتاب به کوشش داود فتحعلی بیگی (۱۳۲۹) گردآوری شده است. تقلید، عنوان عام نمایش‌های شادی‌آور ایرانی در گذشته بوده است. اینکه گونۀ نمایشی تقلید چه خاستگاهی داشته و از کی و توسط چه کسانی یا چه فردی، شکل عام و این چنینی (مانند این مجموعه) پیدا کرده، محل بحث و جدل‌های بسیاری بوده و هم‌چنان نیز ادامه دارد. سه مجلس اول آمده در این کتاب، از نمایش‌های تخت حوضی بود که برای صحنۀ «تئاتر جعبه‌ای» (یک طرفه) تنظیم شده است. لیکن به این علت که محمدخان افشار خود سردسته یکی از گروه‌های تقلید بوده، در نگارش و تنظیم روش اختصار را برگزیده؛ چنان که مجلس «چهار درویش» بیشتر یک طرح نمایشی است تا متن کامل. برخلاف سه مجلس نخست، مجلس چهارم از این کتاب، از اساس برای اجرا در «صحنۀ تئاتر جعبه‌ای» نگاشته شده است. به این خاطر از نظر صحنه‌بندی، مشابهتی با نمایش‌های تخت حوضی ندارد. امّا خوانده شدن قطعاتی به آواز، می‌تواند یادآور یکی از ویژگی‌های نمایش تخت حوضی یعنی موسیقایی بودن آن باشد. در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «فرخ با هوشمند و هرمز غلام وارد به شکارگاه شدند. مشغول به شکار زدن شدند. غفلتاً از پشت سنگی، پلنگی نمودار شد حمله به ایشان کرده هر سه فرار اختیار نمودند. هر یک به طرفی و هر سه یکدیگر را گم کردند. فرخ جوان بود و بیابان نگشته بود. جاده را گم کرده به بی‌راهه برفت؛ در جستجوی هوشمند و هرمز غلام. هوشمند هم فرخ را گم کرده از ترس والی در جستجو است. هرمز هم از ترس هوشمند در جستجو است. فرخ فرزند والی آمد تا نزدیک چشمه‌ای به درویشی رسیده پس از پنچ شش شبانه‌روز سلامی کرده. درویش جواب داد.»